Buitenplaatsen in Lisse

Buitenplaatsen

In de 17de eeuw groeide de rijkdom van de Amsterdamse elite. Het aantal renteniers in deze groep nam sterk toe. Rond 1700 had tenminste een derde van de Amsterdamse elite één of meer buitenhuizen en/of landgoederen. Al vroeg in de Gouden Eeuw werden buitenplaatsen aangelegd op door droogbemaling nieuwgewonnen land, maar ook werden ze in grote aantallen achter de duinen en langs bevaarbare waterwegen gebouwd.

Veel buitenplaatsen zijn verdwenen. Wat behouden is, zien we veelal terug als monumenten. Laten we onze aandacht eens richten op Lisse, een dorp dat gelegen is tegen een oude strandwal (duinen) en al in de 17de eeuw goed toegankelijk via het water en de weg. In Lisse ontstonden vele buitenplaatsen.

Rijksmonumenten

Wat is er nog te vinden van de buitenplaatsen? We starten onze Data Story met een overzicht van de rijksmonumenten van Lisse op een kaart (Figuur 1). De data is afkomstig van het Linked Data platform van de RCE.

Rijksmonumenten in Lisse

Figuur 5 ― Percelen en hun eigenaren in Lisse in 1812.

Daarnaast is het mogelijk om de percelen van 1812 af te zetten tegen de huidige informatie die beschikbaar wordt gesteld door Kadaster. Hierdoor is het mogelijk om te zien hoe Oud Lisse is veranderd naar het huidige Lisse. Figuur 5a toont de kaart op basis van de bronnen van Oud Lisse met de huidige kaarten van het Kadaster. In het rood wordt het RegistratieGebied en de stadskernen van Lisse getoond. De blauwe percelen tonen de percelen uit 1812.

Figuur 5a ― Percelen uit 1812 en de huidige kaart van Lisse.

Eigendom

Tot het begin van de 18de eeuw was Keukenhof in bezit van Amsterdammers. Daar kwam in 1809 een eind aan. Via Delpher vinden we een advertentie in de oprechte Haarlemse Courant; op 14 september 1809 vindt een verkoping plaats van een hofstede genaamd Keukenhof, in het Regthuis ‘de Zwaan’.

De nieuwe eigenaar van Keukenhof vinden we terug in het Lisse-endpoint. Klik daarvoor op een perceel in Figuur 6. De percelen van Keukenhof blijken in bezit van Johan Steengracht van Oost Cappelle, een Hagenaar. We kunnen ook doorklikken naar Wikipedia en zien dat Johan een bekende kunstverzamelaar en museumdirecteur was.

Figuur 6 ― Percelen die in het bezit waren van Steengracht van Oost Capelle.

Amsterdammers in Lisse

Hoe zit het eigenlijk verder met Amsterdammers in Lisse? Bijvoorbeeld Coenraad Jacob Temminck, grootgrondbezitter in Lisse. Daarnaast ook bioloog en de oprichter en eerste directeur van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie in Leiden. Zijn benoeming staat ook op de website van Delpher. Door middel van een bevraging op het Lisse-endpoint vinden we een lijst personen die percelen in Lisse bezitten én in Amsterdam wonen (Figuur 7).

Figuur 7 ― Amsterdammers die percelen in Lisse bezaten.

Beroepen

Buitenplaatsen zorgen voor werkgelegenheid: op de boerderijen, de landerijen, de tuinen en de bediening. In het Lisse-endpoint is informatie over beroepen uit de Volkstelling 1830 opgenomen. Via een bevraging krijgen we een tabel (Figuur 8) met de beroepen van de bewoners van Lisse in 1830.

Figuur 8 ― Beroepen van bewoners in Lisse in 1830.

Iedere persoon is aan een adres gekoppeld; een deel van de personen heeft een beroep. We kunnen nu een link leggen met de database met beroepenclassificaties van het Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). Hierdoor kunnen we de kaart van Lisse inkleuren op basis van de HISCO beroepenclassificatie (Figuur 9).

De kaart hiernaast toont de werkende bevolking van Lisse. De kleur geeft aan in welke categorie de werkende valt, volgens de legenda:

  • Professional, technical and related workers
  • Administrative and managerial workers
  • Clerical and related workers
  • Sales workers
  • Service workers
  • Agricultural, animal husbandry and forestry workers, fishermen and hunters
  • Production and related workers, transport equipment operators and labourers

Figuur 9 ― Kaart ingekleurd op basis van de beroepen van de eigenaren van de verschillende percelen.

Bewoners

In het Lisse-endpoint kunnen we ook bewoners vinden. Selecteer bijvoorbeeld perceel C191. Dit perceel behoort bij Keukenhof. Op dit perceel staan twee dienstwoningen, bekend als 't Hoogje. Op de kaart (Figuur 10) wordt zichtbaar wie in de huisjes wonen, hoe oud ze zijn en wat hun beroep is.

Figuur 10 ― Afbeelding van monument 't Hoogje.

Figuur 11 toont perceel C191 met de bijbehorende bewoners in een popup.

Figure 11 ― Perceel C191 in Lisse. Klik op het perceel om een overzicht te zien van de bewoners.

Familieboom

Aangezien we in het Lisse-endpoint ook beschikken over relatie-gegevens, kunnen we de nakomelingen van Petronella Berkel afbeelden in Figuur 12.

Figuur 12 ― Nakomelingen van Petronella Berkel.

Tijdlijn

Niet alleen een familieverband kan worden weergegeven, ook een tijdlijn voor de bewoners in een huis kan worden weergegeven. Figuur 13 toont de bewoners die door de tijd heen op adres Broekweg 180 gewoond hebben.

Figuur 13 ― Tijdlijn van bewoners van Broekweg 180.

Tot besluit

De PLDN-werkgroep Digitaal Erfgoed heeft met veel plezier deze webpagina samengesteld. We hopen dat deze webpagina laat zien dat met relatief weinig moeite veel samenhang gebracht kan worden in digitale bronnen voor erfgoed. Wilt u ook bijdragen, meldt u dan aan bij PLDN.